«Մեր տարածքները հարուստ են թե՛ պատմական հուշարձաններով, թե՛ բնության հուշարձաններով, թե՛ ագրոտուրիզմին ու էկոտուրիզմին բնորոշ երևույթներով»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ՀՀ բնապահպանության նախարարության «Զիկատար» անտառային գիտափորձարարական կենտրոնի տնօրեն, բնական գիտությունների դոկտոր ԱՆԴՐԱՆԻԿ ՂՈՒԼԻՋԱՆՅԱՆԸ:

-Պարո՛ն Ղուլիջանյան, Ձեր ղեկավարած «Զիկատար» կենտրոնը երեք օր շարունակ իր հյուրընկալ հարկի ներքո մեծ ջերմությամբ ընդունեց և պատվեց տարբեր լրատվամիջոցների, բնապահպանական խնդիրներով զբաղվող ՀԿ-ների, բնապահպանության և անտառոլորտի մասնագետների խմբին: Խոսենք «Զիկատարի» պատմության և եռօրյա այս գիտաժողովի նպատակների մասին:

-Սկսած 2002 թվականից Հայաստանում իրականացվում են անտառային և բնապահպանական խնդիրներին ուղղված սեմինարներ, ուսուցողական ծրագրեր: Նախկինում դրանք իրականացվում էին Համաշխարհային բանկի կողմից ֆինանսավորվող Բնական պաշարների կառավարման և չքավորության նվազեցման ծրագրի միջոցներով: Այդ ծրագիրն ուներ անտառի բաղադրիչ, բնության հատուկ պահպանության ենթակա տարածքների բաղադրիչ: Այդ բաղադրիչներին վերաբերող հարցերը միշտ քննարկվում էին սեմինարների ժամանակ: Շվեդիայի միջազգային զարգացման գործակալությունը միացավ այս նախագծին, և դրվեց ուսուցումների խնդիրը: Քանի որ մենք չունեինք համապատասխան տարածք, սկսեցինք որոնել տարբերակներ: Հնարավոր տարբերակների թվում քննարկվում էին Պարզ լիճը, Ծաղկաձորը, ինչպես և Զիկատարը: Զիկատարում 1970-ականներին եղել է գիտությունների ակադեմիայի բուսաբանության ինստիտուտի հենակետը: Այստեղ միայն փոքր քոթեջներ էին, որ 1990-ականներից հետո գտնվում էին կիսաքանդ վիճակում: Երբ միջազգային փորձագետները գալիս էին Զիկատար, առաջին խոչընդոտը նրանց համար դառնում էր ճանապարհի բացակայությունը: Դա վանում էր մարդկանց: Մեծ ջանքերի գնով մենք հաստատեցինք Զիկատարը գիտափորձարարական կենտրոնի վերածելու ծրագիրը, և 2007-ին կառույցը ստացավ այսօրվա տեսքը: Անտառհետազոտողների միջազգային կազմակերպությունը, որն զբաղվում է անտառագիտական խնդիրներով և ամեն տարի որևէ երկրում անցկացնում է անտառագիտական սեմինար, 2006-ին նման սեմինար կազմակերպեց Ստամբուլում, որին նաև մենք մասնակցեցինք: Այնտեղ էլ որոշվեց, որ «Զիկատարի» բացման տարում` 2007-ին, պիտի հերթական սեմինարն անցկացվի հենց այստեղ: Սա ԱՊՀ երկրների տարածքում առաջին սեմինարն էր: Երեսուն երկրից քառասուներկու մասնագետ անտառագետ մասնակցեց մեր սեմինարին: Այնուհետև սկսվեց մեր գործունեության ավելի բուռն շրջանը: Ֆինանսական ճգնաժամը մեզ մի քիչ խանգարեց: Բայց հիմա կարծես թե հաղթահարում ենք դժվարությունները: Մենք հիմա պատրաստված մասնագետների մեծ պահանջ ունենք: Այս տարածքում կատարված աշխատանքների արդյունքում չորս երիտասարդ շատ կարճ ժամանակամիջոցում պաշտպանեց թեկնածուական դիսերտացիա: Այսինքն` ի հայտ է եկել անտառագետների նոր սերունդ: Բայց սա բավարար չէ: Յուրաքանչյուր տարի տասնյակներով ու հարյուրներով բնապահպանության, անտառի ոլորտի մասնագետ շրջանավարտներ են տալիս բուհերը, սակայն մեր վիճակը չի փոխվում: Խորհրդային տարիներին մասնագետները յուրաքանչյուր հինգ տարին մեկ անցնում էին վերապատրաստման դասընթացներ: Այդ մեխանիզմը հիմա չի գործում: Եվ այդ ընդհատումը շատ ծանր է անդրադառնում մեր աշխատանքների վրա: Մեր անտառը, բնությունը շատ են տուժել վերջին տարիներին: Կորուստները վերականգնել է պետք: Եվ այդ խնդիրը պիտի լուծեն ուսուցանված, բանիմաց մարդիկ: Այսօր, փա՜ռք Աստծո, մի փոքր շտկվել է ֆինանսական վիճակը, և բնապահպանության նախարար Արամ Հարությունյանն ընձեռել է մեզ Զիկատարում երեք սեմինար կազմակերպելու ու դրանց նաև լրատվամիջոցների և համապատասխան ՀԿ-ների ներկայացուցիչներին մասնակից դարձնելու հնարավորություն: Վերջին հինգ տարում համայնքային անտառկառավարման խնդիրները շատ են արծարծվում: Փորձ է արվում հասկանալու, թե ինչ ճակատագրի պիտի արժանանան նախկինում գոյություն ունեցող համայնքային անտառները: Պիտի վերադարձվեն համայնքների՞ն, մի բան, որ շատ համայնքներ պահանջում են, թե՞ ոչ: Այս հարցերը պիտի լրջորեն քննարկվեն: Կովկասի բնապահպանական կենտրոնն իրականացնում է համայնքային անտառկառավարման ծրագիրը: Ընտրվել է երկու համայնք` Կողբը և Ջուջևանը: Մինչ այդ` 12 համայնքներում իրականացվել էր բնական պաշարների կառավարման ծրագիրը: Բայց ընթացք չէր ստացել: Այս երկու համայնքներում` Կողբում և Ջուջևանում, հենց բնակիչներն ստեղծել են շահույթ հետապնդող անտառկառավարման ՍՊԸ: Այդ բանից հետո ենթադրվում են համայնքային անտառների հետ համապատասխան աշխատանքներ, կոնցեսիոն կառավարման հիմունքների հաստատում, պայմանագրերի կնքում: Ներկայումս Կողբում` 20, Ջուջևանում 9 հեկտար անտառ է տնկվել: Սա քիչ չէ, և հիմա էլ խնամքի աշխատանքներ են իրականացվում: Կարծես թե ծրագրի ավարտական փուլին ենք հասել: Տեսնենք, թե հետագայում ինչ կստացվի: Մեր համայնքները դոտացիայի վրա են նստած, սեփական եկամուտները չնչին են: Քայքայված անտառը եկամտաբեր չէ: Բայց այստեղ առկա է բնապահպանական եկամուտը, որը մենք այսօր դեռ չենք կարողանում արժևորել: Անտառն իր բնապահպանական ֆունկցիաներն ունի: Դրանց շնորհիվ բնական մթնոլորտն է բարելավվում, կենսաբազմազանության համար պայմաններ են ստեղծվում, ջրային խնդիրների, հակաէրոզիոն երևույթների հարցերն են լուծվում: Մենք այս եռօրյայի ընթացքում անդրադարձանք տարբեր թեմաների` կայուն կառավարման խնդիրներ, համայնքային կառավարում (ներկայացված երկու համայքների` Կողբի և Ջուջևանի օրինակով), անտառի կողմնարդյունքին վերաբերող հարցեր, էկոտուրիզմի զարգացման հեռանկարներ:

-Էկոտուրիզմի մասին պետական օրենք չկա, փաստորեն: Այդ խնդրին անդրադարձան եռօրյա սեմինարի համակազմակերպիչները` «Կովկասի տարածաշրջանային էկոլոգիական կենտրոն» հիմնադրամի մասնագետները: Ի՞նչ ժամանակահատվածում կլուծվի այս խնդիրը:

-Խնդիրն այնքան օրենքի ուժ ստանալը չէ, որքան ռեալ հնարավորությունների ապահովումն և դրանց օգտագործումը: Եթե օրենք կա ընդհանուր տուրիզմի վերաբերյալ, էկոտուրիզմն էլ պիտի դիտել այդ դաշտում, որովհետև այն տուրիզմի մի տարատեսակն է: Կա ագրոտուրիզմ հասկացությունը, երբ զբոսաշրջիկները ցանկանում են լինել գյուղերում ու տեսնել հաց թխելու, կով կթելու, պանիր պատրաստելու և այլ պրոցեսներ: Էկոտուրիզմն էլ իր առանձնահատկություններն ունի: Մեզ համար ավելի ճիշտ է մտածել համալիր տուրիզմի մասին: Մեր տարածքները հարուստ են թե՛ պատմական հուշարձաններով, թե՛ բնության հուշարձաններով, թե՛ ագրոտուրիզմին ու էկոտուրիզմին բնորոշ երևույթներով: ՈՒրեմն, մենք պիտի չշեշտադրենք օրենքի ընդունումը, այլ պիտի կարողանանք օգտագործել մեր ունեցած ռեալ հնարավորությունները: Մենք, օրինակ, ստեղծել ենք անտառային պտուղների ընդունման կետ, որով կանոնակարգվում է գյուղացի-վերամշակող կապը: Ստեղծել ենք նաև էկոտուրիզմի տեղեկատվական կենտրոն (նման կենտրոն ստեղծվել է նաև Դսեղում), որը նպաստում է թե՛ «Զիկատարի» գործունեությանը, թե՛ համայնքի:

-Մենք ծառատունկ իրականացրինք Զիկատարի տարածքում: Իհարկե, լրագրողներիս մասնակցությունը խորհրդանշական էր, հիմնական գործը մասնագետներն արեցին: Քանի՞ ծառ տնկվեց, ի՞նչ տնկիներ էին դրանք:

-Բնական է, որ գործնական ուսուցումների ժամանակ նաև ծառատունկ է արվում: Տնկվեց 200 ծառ` ընկուզենի, շագանակենի և վայրի տանձենի: Կարծում եմ, որ բոլորն էլ հաճույքով մասնակցեցին ծառատունկին:

-Ես, գոնե, մեծ հաճույքով տնկեցի իմ բաժին տունկը` վայրի տանձենին: Եվ կցանկանայի իմանալ, թե քանի տարի հետո հնարավոր կլինի վայելել դրա բերքը:

-Սովորաբար շագանակենու պտուղները հայտնվում են 5-6, ընկուզենունը` 10, վայրի տանձենունը` 10-12 տարի հետո: Ամեն բան խնամքից է կախված: Ինչքան լավ խնամես, այնքան շուտ կտեսնես արդյունքը:

-Զիկատարում հաջորդ սեմինարը ե՞րբ կլինի, կմասնակցե՞ն դրան լրագրողները:

-Արդեն մտածում ենք այդ մասին: Եթե լրատվամիջոցներն ակտիվորեն լուսաբանեն մեր գործունեությունը, դա կխթանի հաջորդ սեմինարների կազմակերպման գործը:

-Վստահ եմ, որ եռօրյա այս գիտաժողովը լուսաբանող իմ հրապարակումները կարդացող ամեն ոք, իհարկե, նաև լրատվադաշտի ներկայացուցիչները շահագրգռված կլինեն գալ Զիկատար և վայելել Զիկատար անունով հրաշքը: Մնում է միայն հավատալ, որ ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը հետևողական կլինի նմանօրինակ ողջունելի ձեռնարկումների հարցում, կապահովի գիտաուսումնական ծրագրերի շարունակականությունը «Զիկատար» կենտրոնում և, իհարկե, չի մոռանա դրանց մասնակից դարձնել լրատվադաշտի ներկայացուցիչներին։

-Մենք շատ ուզում ենք լսել հենց ձեզ նման մարդկանց կարծիքը, ոչ թե հանդես գալ զեկուցումներով, այլ զրույց-քննարկում անել, լսել, հասկանալ, թե ինչ եք մտածում մեր կենտրոնի, այստեղ կատարվող աշխատանքների մասին: Ինչպես տեսնում եք, մեր աշխատանքներում ընդգրկել ենք նաև համայնքի բնակիչներին, որպեսզի նրանք ևս իրազեկվեն մեր անելիքներին և հայտնեն իրենց տեսակետները: Նրանք էլ ունեն ուշադրության կարիք, թող տեսնեն, որ մեզ համար կարևոր են նրանց ներկայությունը և մասնակցությունը:

Զրույցը`

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ